Türkiye ve dünyadaki aktif volkanlar
Dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi Türkiye’de de volkanik oluşumlar söz konusu. Türkiye’deki volkanlar uzun yıllardır sessiz. Bu nedenle de aktif volkanlar olmadıkları zannediliyor. Oysa gerçek çok farklı… Yıllardır süren sessizliklerine rağmen Türkiye’de tam 13 aktif volkan bulunuyor.
Dünyanın muhteşem ama bir o kadar da korkunç doğa olayı: Volkanik patlamalar… Gezegenin tarihi boyunca eksik olmayan volkanik patlamalar, insanoğlunu korkutmaya ve etkilemeye devam ediyor. Kimi volkanik patlamalarla binlerce nükleer bombaya eş değer güçte enerji açığa çıkıyor. Büyük felaketlere neden olan volkanlar diğer yandan da görenlerde hayranlık uyandıran bazalt sütunlar, peri bacaları, kalderalar, lav gölleri, lav kubbeleri gibi oluşumları meydana getiriyor. Bugün dünya üzerinde yaklaşık 600 aktif volkan bulunuyor. Ancak bunların sadece 20-25 kadarı bir yıllık dönem içinde hareket geçiyor. Volkanik patlamalarda Japonya, İzlanda, Filipinler ve Endonezya gibi ülkeler başı çekiyor.
Endonezya’daki Krakatau Yanardağı’nda 26 Ağustos 1883’te başlayan faaliyet iki gün boyunca devam etti. Yanardağ, yüzlerce nükleer bombaya eşdeğer bir güçle patladı. Ardından boyları 30 metreyi bulan dev tsunamiler insanları yutmaya başladı. Yanardağla aynı adı taşıyan Krakatau Adası’nda 36 bin kişi hayatını kaybetti. Felaket sonrası açığa çıkan gazlar, sıcaklığı 1.2 derece düşürdü ve şiddetli yağmurları başlattı.
Tarihte bilinen en büyük yanardağ felaketine Vezüv sebep oldu. 1281 metre yüksekliğe sahip yanardağ Napoli’nin doğusunda bulunuyor. Vezüv, MS 79’da büyük bir felakete yol açtı. Vezüv Yanardağı’nın patlaması sonucu tüm Pompei şehri adeta toplu mezarlığa döndü. Yanardağ iki gün boyunca püskürerek Pompei’nin yanı sıra Herculaneum ve Stabia kentlerini de yok etti. Korkunç felakette 200 bini aşkın insan öldü.
İzlanda’da yer alan Laki Yanardağı 1783 yılındaki patlamayla tarihe geçti. Yanardağın faaliyeti 8 Haziran 1783’te başladı ve 7 Şubat 1784’e kadar devam etti. Tahmini rakamlara göre atmosfere 8 milyon ton hidrojen florür ve 120 milyon ton kükürt dioksit yayıldı. Bu da “laki dumanı” olarak adlandırılan hava kirliliğini meydana getirdi. Patlama sonucunda nüfusun yaklaşık yüzde 25’i kıtlık ve florür zehirlenmesinden yaşamını yitirdi. Felaketin etkileri Avrupa genelinde de yoğun olarak hissedildi.
Japonya’daki Unzen Yanardağı, 1792’de büyük bir felakete neden oldu. Unzen’deki patlama, kayıtlara Japonya’da meydana gelen en büyük yanardağ patlaması olarak geçti. Patlama sonrası yaşanan toprak kaymaları ve tsunamiler nedeniyle yaklaşık 15 bin kişi yaşamını yitirdi.
Tarihe “Armero Trajedisi” olarak geçen felaket, 13 Kasım 1985’te Ruiz Yanardağı’nın patlaması sebebiyle meydana geldi. Kolombiya’daki yanardağ, Armero Kasabası’nı yok etti. Kasabadaki ölü sayısı kayıtlara 20 bin olarak geçti. Diğer kasabalarda ölenlerle beraber rakam 25 bine ulaştı.
Endonezya’nın Doğu Cava bölgesindeki Kelud Yanardağı, 19 Mayıs 1919’da patladı. Ortaya çıkan sıcaklık çevredeki dağların tepelerindeki buzulları eritti. Yanardağdan süzülen laharlar, büyük etkilere yol açtı. 100 kadar köy yerle bir oldu. 5 binden fazla insan bu felakette öldü.
Tambora, Endonezya tarihindeki büyük felaketlerden birinin sebebiydi. Yanardağ, 1815 yılında lav püskürttü. Son 200 yılın en büyük yanardağ felaketi olarak bilinen bu patlamada 90 bin kişi hayatını kaybetti. Bu öyle güçlü bir patlamaydı ki yanardağın 3900 metre olan yüksekliği 2851 metreye kadar indi. Patlama sonrası stratosfere kadar çıkan kül bulutları pek çok ülkede yaz mevsiminde bile yoğun kar yağışına sebep oldu.
Pelee Yanardağı, Karayipler'de, Fransa'ya bağlı Martinique Adası üzerinde bulunuyor. Yanardağ, 8 Mayıs 1902’de patladı. Havaya büyük miktarda kül, duman ve yanıcı gazlar salındı. Sonuç tam bir felaket oldu. Sadece birkaç dakika içinde St. Pierre kenti tarihe gömüldü. Yaklaşık 30 bin kişi hayatını kaybetti. Öyle ki kentte sadece üç kişi hayatta kaldı.
Guatemala’nın batı bölgesinde yer alan Santa Maria Yanardağı, 500 yıl süren sessizliğini büyük bir patlamayla bozdu. 24 Ekim 1902’de meydana gelen patlamada 5 bin kişi hayatını kaybetti. Felakette 193 bin kilometrekarelik tarım alanı zarar gördü. Patlamadan sonraki günlerde ortaya çıkan sıtma hastalığı sebebiyle ölümler devam etti.