Tersine Beyin Göçü

Durgun, Türkiye’nin bilim konusunda çok büyük bir potansiyeli olduğunu düşünüyor.

“Doğru değerlendirilebildiğinde ülkece çok iyi noktalara gelebiliriz. Şu anda da zaten gerek altyapı olarak gerekse öğrenci kalitesi olarak yurt dışındaki birçok ülkeyle karşılaştırılabilir seviyede. İyi bilim yapabilmek için tek seçenek yurt dışı değil. Bunu söylerken kariyerlerinin hiçbir aşamasında yurt dışına çıkmasınlar gibi bir önerim yok tabii. Ama geri dönmeyi ve yurt dışında elde ettikleri birikimleri ülkemize kazandırmalarını kesinlikle öneririm.”

Bilime adadığı hayatına artık Türkiye’de devam etmenin mutluğunu yaşayan İnci’nin hedefi, Bilkent Ulusal Nanoteknoloji Araştırma Merkezi’nde mikro çipler üreterek, kullanımı kolay tıbbi yenilikleri günlük yaşama uyarlamak.

“Mikro akışkan sistemler içerisinde aslında hücreleri belli bir hacim içerisinde tutup, bu hacim içerisinde olan hücrelerin kültürlenmesi. Biz burada böbrek hastalıklarıyla ilgileniyoruz. Hastalık sırasında aslında birbirlerine bazı cümleler göndermekte ve bu belirteçleri hücrelerin kendi ortamlarındayken yakalayıp, daha sonra bunu sensör sistemlerinde en hızlı şekilde göstermeye çalışıyoruz. Hücrenin dilini çözüp dijitalleştirip bizim anlayacağımız sinyalizasyona getirmeye çalışıyoruz. Hacettepe Üniversitesi Tıp fakültesiyle de çok yoğun çalışıyoruz. Oradaki hasta örneklerine de erişebiliyoruz. Hastalarımızdan sadece idrar örnekleri alıyoruz. Onların herhangi bir böbrek bozuklukları var mı ona bakıyoruz. Böbrek fonksiyonları sadece böbrek hastalığı geçirmiş insanlar için değil, yoğun bakımda çok uzun süre kalan insanlar için de önemli.”

Ülkesine dönmenin kendisi için ciddi anlamda bir arzu olduğunu söyleyen İnci, şunları anlatıyor.

“Yapmış olduğum işler belli bir bağlamda baktığınızda buradaki imkânlarla da yapılabilirdi. Yapan sayısı, yapabilen gruplar sayısı çok azdı fakat imkânlar bunlara el vermekteydi. Ben de bu kıvılcımın başında gelmek istedim. Eğer siz burada bir öncülük yapabilirseniz insanların ufkunu da açacaksınız, yeni alanlar ortaya çıkaracaksınız. 2232’nin de sunmuş olduğu imkanlar çok önemliydi açıkçası. Çünkü hem size bir altyapı sunuyor, görmüş olduğunuz bu laboratuvardaki her şey bu 2232 sayesinde ve daha fazlası da olacak. Burada da öğrencilerimizi yetiştirmek, bu alanda insanları da yetiştirmek istiyoruz açıkçası. Çünkü biz bu topraklarda doğduk büyüdük.”

2014 yılında ailesiyle birlikte kısmen Türkiye’ye yerleşen Jeppesen, buranın araştırmaları için oldukça önemli bir yeri olduğunu düşünüyor. ODTÜ’de Türk bilim insanlarıyla birlikte yürüttüğü çalışmalar sayesinde bilim dünyasının küresel ısınma ve göllerle ilgili sorularına cevap bulacak.

“Proje göllerin tuzlanması ile ilgili, göllerin tuzluluğundaki değişimin etkisiyle ilgili. Akdeniz’deki yerlerin çoğunda insanlar hayvancılıktan mahsul çiftçiliğine geçiyor. Bu da çok fazla su talep ettiğiniz anlamına geliyor. Konya ve Burdur merkezli gruplarla birlikte çalışıyoruz. Meydana gelen dramatik değişiklikleri görebiliriz bu sistemlerde. Dolayısıyla zaten var olan verilere bakıyoruz. Yüzeydeki değişikliklere bakmak için uydulardan bilgi alıyoruz ve bunun gibi şeyler.

Aynı zamanda deneyler yapıyoruz. Burada ve Mersin’de Deniz Bilimleri Enstitüsünde deney alanları kurduk. İki farklı yerde ve iki farklı sıcaklıkta aynı tür deneylerimiz var. Yani burada iklim boyutlandırmalarını yapabiliyoruz. Böylece adeta zamanda geriye bakabiliyoruz. Burası geçmişin kütüphanesi. Zamanla nasıl değiştiğine dair bilgi alıp nasıl değiştiği bilgisini alabiliyoruz. Farklı türlerden veriler toplayarak iklim değişikliği ve su konusunda ne olduğunu görmeye çalışıyoruz.”

2232 projesinin çok iyi bir yatırım olduğunu da söyleyen Jeppesen, “Hem yurt dışındaki Türkleri buraya getiriyor hem de benim gibi yabancıları. Bilim böyle çalışır. Birlikte çalışmalıyız, çok farklı yerlerden çok farklı fikirlere sahibiz. Eğer insanları buraya gelmek için cezbedebilirseniz bu tür deneyleri burada yapabiliriz” diyor.

Daha sonra da 20 sene aradan sonra Türkiye’ye dönüş maceramız oldu” diyen Demirci, Türkiye’ye geliş süreci hakkında şu bilgileri veriyor.

“Biz burada bütün bu emeğimizi, bütün bu göz nurumuzu yabancı öğrencileri eğitmek ve oradaki çalışmalara katkıda bulunmak için harcıyorduk. Bir gün bir ilan gördük, Koç Üniversitesi moleküler biyoloji bölümüne öğretim görevlisi arıyor ve bu ilan Amerika’daki en prestijli dergilerde çıktı. Tabii biz de dayanamadık. Burada yapılanlar Koç Üniversitesinde bu inanılmaz başarı, uluslararası başarı beni de etkiledi tabii ki. Daha sonra ilanı gördüğüm zaman neden olmasın diye oraya da bir başvuru yaptım. Daha sonra tam biz düşünürken TÜBİTAK’ın 2232 Uluslararası Lider Araştırmacılar Programı açıldı. O sırada Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardımcısı Mehmet Fatih Kaçır Bey Stanford Üniversitesine gelip oradaki bilim insanlarıyla oturum düzenledi. Kendisine sormak istediğimiz bütün soruları sorduk. Bu programda neyi amaçladıklarını, Türkiye’ye neden geri dönmemiz gerektiğini bize anlattı.

Dünyadaki en iyisini gördük, şimdi daha iyisini yapmak için buradayız. Uluslararası pek çok alanda başa baş halinde olduğumuz pek çok gruptan hızlı ve daha seri bir şekilde özellikle COVID çalışmalarında ipi ilk biz göğüsledik. Dünyada COVID’in ana enzimlerini oda sıcaklığında radyasyon tahribatına uğramadan ilk çözen grup benim grubum oldu buradaki. Orada parayla bilim yapılırken burada istediğimiz için bilim yapıyoruz, bu çok önemli bence.”

Demirci, önyargılar olmazsa Türkiye’de belki de dünyanın en iyi biliminin yapılabileceğini söylüyor.

“Amaçlarımdan en büyüğü Türkiye’de bu alanda, en azından kendi çalıştığımız alanda dünyadaki en iyi bilimin, gelinebilecek en uç noktanın, geliştirilebilecek en iyi teknolojilerin burada geliştirilebileceğini göstermek dünyaya. 2232 gerçekten çok iyi bir başlangıç, bence devamı gelmeli. Ben buraya döndüm, benim gibi dönen hocalarımız olduğu zaman bu bir çarpan etkisi yaratıyor. Bu çarpan etkisi de gerçekten küçük bir kıvılcımın bu sefer güzel bir yangına dönüşmesine vesile olabiliyor. Bence ne kadar çok ileri seviyede teknolojiyi şu anda Türkiye’ye getirebilirsek bence o kadar fazla yapılan bilimin de kalitesi artacaktır.”

Eroğlu, Türkiye’ye dönme arzusunun her zaman olduğunu anlatıyor. 

“Türkiye’ye gelen bu bilim insanlarıyla program kapsamında görüşme, tanışma imkanım oldu. Aralarında muhtemelen en gençleri benim. Benden daha büyük yaşça, bilimsel bakımdan da büyük insanlar var. Onlar da son derece önemli bilimsel çalışma yapan bilim adamları. Bunların Türkiye’ye gelmesi tabii ki çok önemli. Günün sonunda basılacak makaleler, uluslararası arenada Türkiye’nin görünürlüğünü artıracaktır, o bakımdan çok önemli. Bilim insanları yetiştirecekler, bu bakımdan çok önemli.”

Emrah Eroğlu, Türkiye’de yaptıkları çalışmaların detayları hakkında ise şu bilgileri veriyor..

“Türkiye’de yaptığımız çalışmalar şu başlıklar altında toplanabilir, genetik kodlanmış nanobiyo sensörlerin geliştirilmesi. Bunu yapan bilim insanlarının çoğunluğu Japonya’da, Amerika’nın belirli yerlerinde ve Avrupa’da birkaç grup var. Türkiye’de benim bildiğim, bizim yaptığımız şekilde genetik kodlanmış sensörler geliştiren insanlar çok az. Bu teknolojiyi bir kere getirmiş olduk Türkiye’ye, kurmuş olduk burada. Bu sensörleri geliştiriyoruz ki hücre fizyolojisini, hücre patolojisini hastalıkları anlamamız için. Özellikle üzerinde çalıştığımız bir konu nitrik oksit fizyolojisi. Geçtiğimiz 40 yıl içerisinde bu konu hakkında 180 bin tane bilimsel makale yazılmıştır. Nitrik oksit radikal olduğu için hemen anında yok oluyor hücre içerisinde ve görsel hale getirilmesi haliyle çok zor bir şey. Bizim geliştirdiğimiz yeni bir teknolojiyle bu nitrik oksit molekülünü kan damarları hücreleri içerisinde hatta altyapılarında, çekirdeği gibi, mitokondri gibi farklı yerlerinde canlı canlı nitrik oksitin oluşumunu ve yok oluşunu ölçebiliyoruz bu sensörlerle. Peki, bu ne için önemli? Özellikle kalp damar hastalıklarında, hatta bazı beyin hastalıklarında, bağışıklık sistemi hastalıklarında nitrik oksit değişikliklerini sağlıklı ve hastalıklı şartlar altında nasıl değiştiğini ölçebiliyoruz.”