TÜRKİYE’NİN JEOLOJİK ZENGİNLİKLERİ VE JEOTURİZM

Türkiye jeolojik zenginlikler açısından nasıl bir ülke? Jeomiras zenginliğimiz yeterince korunuyor mu? Jeoturizmin gelişmesi için neler yapılabilir? Türkiye'de özellikle son yıllarda daha fazla duymaya başladığımız jeoturizmle ilgili merak edilenleri İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü’nden Doç. Dr. Gürsel Sunal, TRT Haber için yanıtladı.

- Jeosit ya da jeomiras kavramları ne anlama geliyor?

Yerkürenin, özelde de yerkabuğunun evrimini anlatan, genellikle ender bulunan her türlü jeolojik objeyi, jeomiras ya da jeosit olarak ele alabiliriz. Mesela nesli tükenmiş hayvanların fosil yataklarının bulunduğu yeri jeosit yapabilirsiniz. Yine mağaralar çok değerli; çünkü oluşumları milyonlarca yıl sürüyor. Kanyonlar, Tuz Gölü, Sada Gölü, peribacaları gibi oluşumları da jeosit olarak değerlendirebiliriz. Jeositlerin bir de dünyanın evrimine bir pencere açıyor olması gerekiyor. O bilgiyi barındırmalı.

- Doğadaki bir oluşumun jeosit olduğuna nasıl karar veriliyor?

Bir şeyi jeolojik anlamda koruma altına almak istiyorsanız, yani jeosit olarak belirlemek istiyorsanız bunun ender olması gerekiyor. Önemli bir jeolojik olayı anlatan obje olması lazım ki buna “jeolojik miras” denilebilsin. Bunun ikinci bir tarafı daha var… Bu jeolojik miras sadece bize ait değil, bir dünya mirası… Çünkü dünyanın oluşumuyla ilgili bize bir pencere sunuyor. Bizim de bütün dünyaya aslında bu anlamda sorumluluğumuz ve yükümlülüğümüz var.

- Türkiye’nin özellikle hangi bölgelerinde jeositler daha fazla?

Türkiye’nin hemen hemen her yerinde jeositler bulunuyor. Sadece iyi değerlendirilip koruma altına alınması gerekiyor. İstanbul’da bile iki yerden bahsedebilirim… Mesela bütün Toroslar mağara sistemiyle doludur. Üniversitenin bütün amatör mağaracıları oraya gidiyor. Zonguldak’taki mağaralara Çekoslavakya’dan mağaracılar geliyor. Çünkü onlar için bir parkur.

- Türkiye jeolojik zenginlik anlamında nasıl bir ülke?

Jeolojik anlamda baktığınız zaman Türkiye çok eski bir kıta kabuğuna sahip değil. Dolayısıyla çok genç. Bu gençliğinin verdiği bir avantaj da ortaya çıkıyor. Çünkü çok genç yapılar var. Hala da gözümüzün önünde olan yapılar bunlar. Türkiye’nin hemen hemen tamamına “jeopark” demek mümkün. Türkiye’de nereye gitseniz bir şey bulma şansınız var.

- Bu alanları kayıt altına almak için bir çalışma yürütülüyor mu?

Bununla ilgili bir dernek var: Jeolojik Mirası Koruma Derneği (JEMİRKO). Bu derneğin envanterinde Türkiye’nin hemen her yerinden insanların tespit edip önerdiği jeolojik miras alanları var. Ve hala öneri yapabiliyorsunuz. Bugün gidip biri bir şey bulduğu zaman buraya öneri yapabiliyor. Uluslararası anlamda bir şey ifade etmeyebilir ama kendi envanterimizi bilme açısından önemli.

- Türkiye’de bu jeolojik zenginliği olan alanlar koruma altına alınmaya başladı mı?

Başladı. Türkiye’de bu konuda en eski yerlerden biri Kızılcahamam’dır. Kızılcahamam çok zengin... Özellikle Ankara Üniversitesi’nin katkılarıyla çok iş yapıldı orada. Fosil ağaçlar var mesela. Bitki, yaprak fosilleri; özellikle balık fosilleri anlamında çok zengindir. Oraları yöre halkı koruyor. Siz gidip oradan alamazsınız fosilleri. Hemen gelirler ‘Ne yapıyorsunuz’ diye. Burada önemli olan parametrelerden biri yöre halkı. Onlar ne kadar korurlarsa o sistem o kadar dayanıyor.

Jeosit alanlarını korumak, bizim dışımızdaki insanlara ve gelecek nesillere sunmak lazım. Bunları tahrip ettiğiniz de geri koymanız mümkün değil. Çünkü jeolojik süreçler ya milyonlarca yıl sürüyor ya da bir daha oluşması milyon yıl sonrasına denk geliyor.

- Türkiye, bu jeolojik zenginliklerinden turizm anlamında faydalanabiliyor mu?

Kapadokya’daki peribacaları, Ihlara Vadisi gibi yerlere baktığınız zaman buralara yurtdışından insanlar geliyor. Bizde maalesef bu gözle bakılması çok geç oldu. Kültür turizmi Avrupa’da daha eski. Türkiye’de jeolojik turizm yeni yeni başladı.

- Jeoturizmin gelişmesi için ne yapılabilir?

Türkiye çok büyük bir potansiyele sahip. İnsanlar Japonya’dan buraya, küçük bir fosili görmeye gelebilir. Bir insan altyapısının olması gerekiyor. Bir şeyi yapmak kolay ancak önemli olan onun sürdürülebilirliği. İnsanların yemek yiyebilecekleri, kalacakları ihtiyaçlarını giderecekleri tesisler yapmanız gerekiyor. Her yönüyle ele alınması gerekiyor.

- Türkiye’de, turizmde bir bakış açısı değişikliği var mı sizce?

İnsanlar artık gidip sahillerde güneş altında yatmayı tercih etmiyor. Daha çok bir yere gittikleri zaman orayla ilgili bir şeyler öğrenmeyi tercih ediyorlar. Ama bunun için bir altyapı olması gerekiyor. Mesela doğa turizmiyle birlikte jeoturizm ya da gastronomi turizmi çok yaygın olmaya başladı. Türkiye’de insanlar artık bir yerden bir yere yemek yemeye gitmeye başladılar. Bunların hepsi birbiriyle bağlantılı. Mesela Karadeniz civarında doğa anlamında baktığınız zaman müthiş bir potansiyel var. Bunun yanına jeoturizm, arkeoloji, gastro veya etnik anlamda bir şeyler eklerseniz gayet önemli bir turizm alanı oluşur.

- O halde jeoturizm anlamında Türkiye’deki büyük potansiyelin gün yüzüne çıkmaya başladığını söyleyebiliriz.

Kızılcahamam bu anlamda çok iyi bir yer. Gerçek anlamda jeopark olamadı ama potansiyeli çok yüksek. Yani UNESCO’ya başvurması gerekiyor. Zonguldak’ta da bizim yeni bir projemiz var. Profesyonel bir ekip çalışıyor: Mimarlar, mağaracılar… Bu projeye Zonguldak Valiliği ön ayak oluyor. Bu alanda birçok mağara var. Bunlardan bir tanesi de Ilgarini mağarası mesela… Birçok ziyaretçi geliyor oraya. Şimdi oranın jeoparklaşma açısından potansiyeli değerlendiriliyor. Belki ileriki zamanlarda UNESCO’ya başvuru yapılacak.

- Jeoparkların UNESCO’ya üye olması ne anlama geliyor?

UNESCO Parkı olunca, Avrupa Jeoparklar Ağı'na üye oluyorsunuz. Kendinizi denetlettiriyorsunuz. Onlar sizi denetlediği için de daima islim üzerindesiniz. O nedenle başvuruluyor. Bir de tanıtım için… İnsanlar Türkiye’ye gelecekse Kula’ya geliyor. Başka yerin jeopark olduğunu bilmiyorlar çünkü. UNESCO listesinde Kula var sadece.